Βαλέρι Πετρόβ στην Ελλάδα
Γκέντσο Μπάνεβ
λέκτορας Βουλγαρικής Γλώσσας και Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,
πρεσβευτής του Εθνικού Προγράμματος «Οι Άγραφες Ιστορίες των Βουλγάρων»
Генчо Банев
лектор по Български език и култура в Атинския университет,
посланик на Национална програма „Неразказаните истории на българите“
Ο Βαλέρυ Πετρώφ (1920 – 2014) είναι Βούλγαρος ποιητής, μεταφραστής και συγγραφέας θεατρικών έργων και κινηματογραφικών σεναρίων. Ήταν ο πρώτος θεατρικός συγγραφέας, έργο του οποίου ανέβηκε, στο μακρινό 1987, σε ελληνική θεατρική σκηνή – το γνωστό «Μαγικό μαργαριτάρι» ή «Πουκ». Στο πλαίσιο του προγράμματος «Οι Άγραφες Ιστορίες των Βουλγάρων» το Βουλγαρικό Κυριακάτικο Σχολείο «Παΐσιος Χιλανδαρινός» στην Αθήνα, σε συνεργασία με το Λεκτοράτο Βουλγαρικής Γλώσσας και Πολιτισμού στο Τμήμα Ρωσικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Σλαβικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, πραγματοποίησε μία νέα, πρωτότυπη διασκευή, «Το γαλάζιο της θάλασσας», του γνωστού έργου, το οποίο παρουσιάστηκε στη βουλγαρική και την ελληνική γλώσσα από μαθητές του σχολείου με σκοπό περισσότεροι μαθητές και φοιτητές να έρθουν σε επαφή με το έργο του Βαλέρι Πετρόβ, και έτσι το «Μαγικό μαργαριτάρι» να γίνει ευρύτερα γνωστό στην Ελλάδα.
Στο κείμενο που ακολουθεί συνοψίζονται τα συμπεράσματα από τις έρευνες για έργο του Βαλερί Πετρόβ (1920 – 2014), που πραγματοποιήθηκαν με φοιτητές. Οι μελέτες και οι μεταφράσεις των φοιτητών πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο των μαθημάτων Βουλγαρικής Γλώσσας και Πολιτισμού ή του ετήσιου φοιτητικού Διαγωνισμού Βουλγαρικών, αλλά και με αφορμή συμμετέχων σε ερευνητικά προγράμματα και συνέδρια. Οι φοιτητές είχαν τη δυνατότητα να διαβάσουν και μεταφράσουν αποσπάσματα από ποιήματα και από τα θεατρικά έργα για παιδιά, την πενταλογία «Πέντε παραμύθια», του σπουδαίου Βούλγαρου ποιητή, μεταφραστή και θεατρικού συγγραφέα.
Στην Ελλάδα, από όσο γνωρίζουμε, για πρώτη φορά μεταφράζονται ποιήματά του Βαλέρι Πετρόβ το 1971, στην Ανθολογία Βουλγαρικης Ποίησης του Άρη Δικταίου. Πρόσφατα, μεταφράστηκαν και άλλα ποιήματά του στην Ανθολογία Βουλγαρική Ποίησης του Κώστα Μπαρμπούτη (εκδόσεις: Οδός Πανός, 2019). Η μόνη γνωστή μας μελέτη στην ελληνική γλώσσα είναι της Φωτεινής Χριστακούδη-Κωνσταντινίδου, η οποία το 2017 δημοσίευσε στο επιστημονικό περιοδικόMare Ponticum μία επισκόπηση του ποιητικού έργου του συγγραφέα, διατυπώνοντας «παραδοσιακές» απόψεις της βουλγαρικής φιλολογικής επιστήμης της σοσιαλιστικής περιόδου και τονίζοντας ότι και ο συγγραφέας ανήκε στην Αριστερά.
Ο γνωστός και πολυβραβευμένος ποιητής και μεταφραστής Βαλέρι Πετρόβ έγινε ιδιαίτερα γνωστός μετά την επιβολή του κομουνιστικού καθεστώτος, ενώ διατήρησε τη φήμη του και μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, έχοντας κερδίσει την αγάπη του κόσμο για το σύνολο του έργου του.
Ίσως το γνωστότερο έργο του είναι η πενταλογία «Πέντε Παραμυθιά». Από τα τέλη του ’60 ο Βαλέρι Πετρόβ ξεκίνησε να γράφει πολύ ιδιαίτερα και ξεχωριστά παραμύθια για παιδιά, συνδυάζοντάς την ποίηση με το θέατρο. Σύντομα τα παραμύθια αυτά μεταφέρθηκαν στις παιδικές θεατρικές σκηνές, ως κουκλοθέατρο ή θεατρικές παραστάς. Το πρώτο ήταν «Κουμπί ύπνου» („Копче за сън“ στη σκηνή το 1968) και το «Λευκό παραμύθι» („Бяла приказка“, έκδοση 1977). Ακολούθησαν και άλλες εκδόσεις και πολλές παραστάσεις, με πιο γνωστές «Με άλλα λόγια» („Меко казано“, 1979), «Στο δωμάτιο με το φεγγάρι» („В лунната стая“, 1983) και το «Πουκ!» ή το «Μαγικό μαργαριτάρι» („Пук“, 1983). Η συλλογή «Πέντε Παραμύθια» („Пет приказки“) εκδόθηκε το 1986 και γνώρισε τεράστια επιτυχία.
Ο Βαλέρι Πετρόβ «ήρθε» στην Ελλάδα νωρίτερα από κάθε άλλον Βούλγαρο θεατρικό συγγραφέα. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε φίλους και επαγγελματίες του θεάτρου που ήρθαν στην Ελλάδα, όπως ο Γιούρι Στούπελ ή σε ελληνικής καταγωγής ανθρώπους του θεάτρου στη Βουλγαρία, όπως ο Κυριάκος Αργυρόπουλος. Το παραμύθι «Πουκ» ή «Το μαγικό μαργαρητάρι», όπως μεταφράστηκε ανέβηκε σύντομα στην παιδική σκηνή της Θεσσαλονίκης (1987) και έτσι εγκαινίασε τη έλευση σημαντικών βουλγαρικών θεατρικών έργων στην Ελλάδα. Η επιτυχία αυτή οφείλεται ίσως σε δύο σημαντικές παραμέτρους.
Πρώτον, πρόκειται για ένα παιδικό έργο σε μία μορφή κουκλοθέατρου που έφερνε νέες σκηνοθετικές τεχνικές, την τεχνική του μαύρου θέατρου Πράγας, οι φιγούρες φωτίζονται σε ένα σκούρο φόντο, δημιουργώντας μία διαφορετική ατμόσφαιρα στην σκηνή και σε όλο το θέατρο.
Δεύτερον, συντελεστές του βουλγαρικού και του ελληνικού θεατρικού κόσμου συνεργάστηκαν στενά με την καθοδήγηση του ίδιου του συγγραφέα. Επιπλέον, το έργο καλλιεργεί την αισθητική του θεάτρου με μηνύματα προς μικρούς κα μεγάλους σε θέματα ήθους, χωρίς, τουλάχιστον όχι εμφανή, στοιχεία κοινωνικοπολιτικού χαρακτήρα, τα οποία την εποχή εκείνη θα μπορούσαν να σταθούν εμπόδιο στη συνεργασία ανάμεσα στις δύο χώρες. Μετά το «Πουκ» του Βαλέρι Πετρόβ στην ελληνική σκηνή ανέβηκαν από την δεκαετία του ’90 έργα και άλλων Βούλγαρων συγγραφέων, όπως των Στανισλάβ Στρατίεβ, Χρίστο Μπότσεβ, Στέφαν Τσάνεβ κ.ά. Δεν θα ήταν υπερβολικό αν ισχυριστούμε ότι το βουλγαρικό θέατρο από τις δεκαετίες του το 70 και 80 γίνεται αγαπητός στην ελληνική σκηνή μετά το ’90, ενώ πλέον τα έργα αυτά ανήκουν στο «κλασικό» ρεπερτόριο στο ελληνικό θέατρο.
Συνοψίζοντας, επισημαίνουμε ότι Ο αγαπημένος συγγραφέας της Βουλγαρίας Βελέρι Πετρόβ στην έγινε δημοφιλής στην Ελλάδα με το «Μαγικό μαργαριτάρι» που παίζεται αρκετές φορές στη Θεσσαλονίκη με μεγάλη επιτυχία (ΚΒΒΕ 1987, Ελληνικός Βορράς, 1987) Με αυτό το έργο το ευρωπαϊκό λεγόμενο μαύρο θέατρο ανεβαίνει στην ελληνική σκηνή. Ακολούθησαν παραστάσεις και σε άλλες ελληνικές πόλεις και στην Κύπρο, όπου πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία μία διασκευή του θέματος του Πήτερ Παν
Θεατρικές παραστάσεις στην Ελλάδα και της Κύπρου
Μελέτη της Ελένης Τσοχαντάρη
σε συνεργασία με τον Γκέντσο Μπάνεβ και τον Γιούρι Στούπελ
«Το μαγικό μαργαριτάρι (Πουκ)»
Ελλάδα
Ένα από τα καλύτερα έργα παγκοσμίως που έχουν γραφτεί για παιδιά από τον Βαλέρυ Πετρώφ. Πρόκειται για ένα παραμύθι- μέρος μιας πενταλογίας (1986, Pet prikazki ) που μιλά για ένα μικρό κορίτσι, τη Λίλη, η οποία ενώ βρίσκεται μόνη στο σπίτι, ακούει ένα παραμύθι από το τηλέφωνο. Σαν από θαύμα μεταφέρεται στο βυθό της θάλασσας, στον παραμυθένιο κόσμο της σιωπής. Γνωρίζει το πιο άσχημο ψάρι του βυθού, τον Χρίλη, που είναι ο ήρωας του παραμυθιού. Το κοριτσάκι αρχίζει να ψάχνει το μαγικό μαργαριτάρι που θα την κάνει να γίνει πιο καλή και στο τέλος ανακαλύπτει ότι το μαγικό μαργαριτάρι που κάνει τους ανθρώπους να είναι πιο καλοί δεν είναι στο βυθό της θάλασσας, παρά βρίσκεται στις καρδιές των ανθρώπων.
Πρώτη Παρουσίαση: Βασιλικό Θέατρο, 12/04/1987 στην Παιδική Σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (Κ.Θ.Β.)
Μετάφραση: Τριαντάφυλλος Κυριακίδης
Σκηνοθεσία: Κυριάκος Αργυρόπουλος (Διευθυντής Κρατικού Θεάτρου Σόφιας)
Σύνθεση: Γιούρι Στούπελ
Το έργο ονομάστηκε από τους συντελεστές «Μαγικό Μαργαριτάρι» με την άδεια του Βαλέρυ Πετρώφ και παίχτηκε για τρεις συνεχόμενες χρονιές (1987 – 1989). Ανέβηκαν 30 παραστάσεις στη Θεσσαλονίκη και το παρακολούθησαν 7.629 θεατές.
Ακολούθησαν παραστάσεις σε 6 – 7 θέατρα σε όλη την Ελλάδα.
~ ~ ~
Ο Γιούρι Στούπελ, με καταγωγή από τη Βουλγαρία, είναι κοσμοπολίτης, μουσικός του παγκόσμιου θεάτρου. Τα έργα του είναι γνωστά στον τομέα της θεατρικής και κινηματογραφικής μουσικής. Εδώ και τριάντα πέντε χρόνια ζει στην Ελλάδα. Μεταξύ άλλων, έχει μεταφράσει και έχει επενδύσει μουσικά σπουδαία έργα του βουλγαρικού θεάτρου, τα οποία σημείωσαν τεράστια επιτυχία στην Ελλάδα και στην Κύπρο, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην προώθηση των πολιτιστικών ανταλλαγών και των δεσμών των δύο χωρών (ΚΒΒΕ 1987: «Το μαγικό μαργαριτάρι», Ελληνικός Βορράς, 1987).
~ ~ ~
Κύπρος
Στις 10 Οκτωβρίου του 1999, η Παιδική Σκηνή του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου (ΘΟΚ) παρουσιάζει το έργο σε μετάφραση και διασκευή Γιούρι Στούπελ και Κώστα Αργυρόπουλου και σκηνοθεσία Ανδρέα Μελέκη. Το πρωτοποριακό είναι ότι το έργο παρουσιάζεται με την τεχνική του μαύρου θεάτρου, κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά από κυπριακή επαγγελματική παιδική σκηνή. Με τη βοήθεια μπλου μποξ, αλλά και ειδικού φωτισμού που ενισχύει τα χρώματα και δημιουργεί επί σκηνής τη μαγεία μιας τρισδιάστατης εικόνας με εναλλαγές μουσικής, χορού και λόγου. Φαίνεται μόνο ό,τι είναι βαμμένο με ειδική μπογιά που φωσφορίζει και όλα τα άλλα είναι βαμμένα μαύρα και δεν φαίνονται. Τα νήματα της παράστασης τα κινούν ηθοποιοί και κούκλες ειδικά κατασκευασμένες σε εργαστήρια της Βουλγαρίας.
Όπως ανέφερε και ο τότε διευθυντής του ΘΟΚ με την παράσταση αυτή γράφτηκε ιστορία για τα δεδομένα του κυπριακού παιδικού θεάτρου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παραγωγή είχε τη μεγαλύτερη μέχρι τότε προσέλευση από όλα τα έργα της Παιδικής Σκηνής, σημειώνοντας ρεκόρ προσέλευσης θεατών για την Παιδική Σκηνή του ΘΟΚ με 50.142 θεατές σε 99 παραστάσεις.
Εν συνεχεία, παρουσιάστηκε τα έτη 2001 έως 2003 στην παιδική σκηνή του θεάτρου «Κνωσσός», επίσης με την τεχνική του Μαύρου Θεάτρου, σε μετάφραση και μουσική Γιούρι Στούπελ, διασκευή και σκηνοθεσία Λάμπρου Τσάγκα και χορογραφίες Τάνιας Μιλτένοβα (Ριζοσπάστης 2011, Θέατρο Κνωσσός, «Ιστορικό Παραστάσεων» 1978 – 2019).
Ο χρόνος που εκτυλίσσεται αυτό το έργο είναι και θα παραμείνει σύγχρονος. Σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ, οι ώρες εργασίας των γονέων και οι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής εντείνουν τη μοναξιά που νιώθουν τα μικρά παιδιά. Ο κόσμος δε που έχουν δημιουργήσει οι μεγάλοι είναι δυστυχώς γεμάτος άσχημες εικόνες και απάνθρωπες συμπεριφορές. Οι αθώες παιδικές ψυχές σίγουρα ψάχνουν εκείνο το μαργαριτάρι που θα ομορφύνει τις καρδιές των ανθρώπων και τον κόσμο ολόκληρο. Το έργο του Βαλερύ Πετρώφ είναι και θα παραμείνει διαχρονικό για μικρούς και μεγάλους, ως η αναζήτηση του σκοπού της ζωής κάθε ανθρώπινης ύπαρξης.
«Στη χώρα του Πίτερ Παν»
Στις 4 Φεβρουαρίου του 2001 ανεβαίνει από την Παιδική Σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Λευκωσίας της Κύπρου το έργο του Βούλγαρου συγγραφέα Βαλέρυ Πετρώφ «Στη χώρα του Πίτερ Παν», σε μετάφραση Βούλας Καραμπίδου, διασκευή Λιάνας Κοταλακίδου και σκηνοθεσία Αλεξίας Παπαλαζάρου και μουσική Γιούρι Στούπελ. Στο έργο τρεις ηθοποιοί μετατρέπονται σε παιδάκια, τον Μάικλ, τον Τζον και τη Γουέντι, που είναι αδέλφια και ζουν στην Αγγλία. Ένα βράδυ τους επισκέπτεται ο Πήτερ Παν και η νεράιδα Ντιν Ντιν που έφτασαν από τη Χώρα που δεν υπήρξε ποτέ, όπου ζουν τα χαμένα αγόρια που δεν θέλουν να μεγαλώσουν. Η Γουέντι κάνει παρέα με τον Πήτερ Παν και μαζί με τα αδέλφια της ταξιδεύουν στη Χώρα που δεν Υπήρξε Ποτέ. Τα χαμένα αγόρια χτίζουν ένα σπίτι για τη Γουέντι και της ζητούν να γίνει η μαμά τους και ο Πήτερ ο μπαμπάς τους. Ξαφνικά, εμφανίζεται ο κάπταιν Χουκ, εχθρός του Πήτερ, και αρπάζει όλα τα παιδιά για να τα σκοτώσει. Με τη βοήθεια των τριών αδελφιών ο Πήτερ νικά τον Χουκ και του μαθαίνουν τι σημαίνει αγάπη και καλοσύνη. Μετά από πολλές περιπέτειες τα παιδιά επιστρέφουν στο σπίτι τους, αλλά ο Πήτερ Παν τους υπόσχεται πως θα ξανασυναντηθούν. Τα παιδιά μέσα από το ταξίδι τους και μέσα από αυτό το τρυφερό έργο στέλνουν μηνύματα αγάπης, αλληλοβοήθειας και κατανόησης. (Τουμάζου, Αστέρω, 2012).
Αριθμός παραστάσεων: 74
Αριθμός θεατών: 38.441
Στιγμιότυπα από την παράσταση «Στη χώρα του Πίτερ Παν» στη Λευκωσία, 2001
Βαλέρι Πετρόβ. Ένας υπέροχος άνθρωπος
Συνέντευξη της εγγονής του Βαλέρι Πετρόβ, Άννα Χατζιμίσεβα, στη φοιτήτρια του ΕΚΠΑ στη Βασιλική Δάρρα, 26.04.2020, για τον Ετήσιο Διαγωνισμό Βουλγαρικών Σπουδών
Πολλές φορές, για να γνωρίσει κανείς έναν σπουδαίο άνθρωπο που δεν βρίσκεται στη ζωή και να ερμηνεύσει – όσο αυτό είναι εφικτό – το έργο του, χρειάζεται να μιλήσει με τους ανθρώπους που έζησαν μαζί του και μοιράστηκαν μ’ αυτόν πολλές προσωπικές στιγμές.
Για την ανάγκη αυτής της εργασίας μου ήρθα σε επαφή με την εγγονή του σπουδαίου λογοτέχνη, την κα Άννα Χατζιμίσεβα που είναι κόρη της κόρης του και της ζήτησα, σε μια μικρή συνέντευξη, να μου μιλήσει για τον άνθρωπο Βαλέρι Πετρώφ, τον χαρακτήρα του και να μου καταθέσει την προσωπική της εμπειρία για το πώς είναι να έχει παππού αυτήν τη σπουδαία προσωπικότητα της τέχνης.
Η κα Χατζιμίσεβα ανταποκρίθηκε στην πρόσκλησή μου και μου είπε για τον παππού της:
«Ήταν ένα πολύ ευγενικό και κλειστό άτομο. Ποτέ δεν του άρεσαν τα φώτα της δημοσιότητας και η προβολή που ακολουθεί την δόξα.
Συνήθως, όταν πηγαίναμε να τον επισκεφθούμε στο σπίτι του, αυτός εργαζόταν πάνω στις μελέτες του. Ήταν ο καλύτερος παππούς που θα μπορούσε να υπάρξει. Έχει γράψει ένα μικρό ποίημα αφιερωμένο σε μένα. Ονομάζεται Лято (Καλοκαίρι) με αφιέρωση «Στη δεσποινίδα Άννα Χατζιμίσεβα». Επίσης, έγραψε την βιβλίο Пет приказки (Πέντε παραμύθια) για τον αδερφό μου κι εμένα!
Ήταν ευαίσθητος, αγαπούσε τα παιδιά. Πολλοί άνθρωποι λένε ότι ο ίδιος ήταν ένα μεγάλο παιδί. Νομίζω ότι διατήρησε την παιδικότητα μέσα του ζωντανή…
Όταν λάμβανε μια πρόσκληση ήταν πολύ ευγενικός και πάντοτε απαντούσε. Υπήρχαν πολλά σχολεία και νηπιαγωγεία και λογοτεχνικές λέσχες που ήθελαν να τον συναντήσουν και θα έλεγα ότι, όταν επρόκειτο για τα παιδιά δεν είχε ποτέ πει «Όχι».
Ο παππούς μου στ’ αλήθεια λάτρευε τη θάλασσα. Υπάρχουν αρκετά έργα του αφιερωμένα στη θάλασσα. Εμείς ζούμε στη Σόφια, αλλά έχουμε ένα μικρό σπίτι στη Μαύρη Θάλασσα. Όλη η οικογένεια βρισκόταν εκεί όταν εκείνος πέθανε στα τέλη Αυγούστου του 2014. Είναι πολύ σημαντικό που πέρασε τις τελευταίες του μέρες κοντά στη θάλασσα…».
Βιβλιογραφία
(1971) Ανθολογία Βουλγαρικής Ποίησης, μτφ Άρης Δικταίος, Αθήνα: Δοδώνη, 1971 (ποιήματα: Αιγυπτιακός τάφος, Θυσία ενός γουρουνιού, Το τρελό φύλλο)
(1978 – 2019) Θέατρο Κνωσσός, «Ιστορικό Παραστάσεων» 1978 – 2019 <https://www.theatroknossos.gr/ιστορικό-παραστάσεων/ > [παράστασεις]
(1987) Ελληνικός Βορράς, 1987: Θεατρική κριτική για το «Μαγικό Μαργαριτάρι», Ελληνικός Βορράς, 12/4/1987 <https://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=2&production=4392&mode=19&item=10475> [θεατρική κριτική]
(1987) ΚΒΒΕ 1987: «Το μαγικό μαργαριτάρι (Πουκ)», ΚΒΒΕ (ntng.gr) <https://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=2&production=4392> [παράσταση]
(2001) «Στη χώρα του Πίτερ Παν» Παιδική Σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Λευκωσίας της Κύπρου <https://www.thoc.org.cy/el/events/275> [παράσταση]
(2011) Ριζοσπάστης, 2011: «Αναζητούν το μαγικό μαργαριτάρι», Ριζοσπάστης, 11.11.2011 <https://www.rizospastis.gr/story.do?id=1020822> [θεατρική κριτική]
(2012) Τουμάζου, Αστέρω, 2012: «Η παιδική σκηνή του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου: Από την πρώτη παράσταση μέχρι σήμερα (1976 – 2011)», Διπλωματική Εργασία 2012 <http://ikee.lib.auth.gr/record/129403/files/GRI-2012 – 8830.pdf> [μελέτη]
(2017) Χριστακούδη-Κωνσταντινίδου, Φωτεινή 2017 «Η βουλγαρική ποίηση 1945 – 1955. Δυναμική, ιδέες, προβλήματα. Ο Βαλέρι Πετρόβ», Mare Ponticum, 6, 2017, 71 – 75 <http://mareponticum.bscc.duth.gr/index_htm_files/6_Konstandinidou_6.pdf> [μελέτη]
(2019) Ανθολογία Βουλγαρικής Ποίησης, μτφ Κώστας Μπαρμπούτης, Αθήνα: Οδός Πανός, 2019 (ποιήματα: Στη γαλάζια θάλασσα, Ιπτάμενοι άνθρωποι, Ματαιότης Ματαιοτήτων)
